De feiten: Sinds 1 juli bestaat USAID officieel niet meer
Bronnen: The Lancet, USAID, X, The AtlanticMet ingang van 1 juli is USAID officieel opgeheven. Sinds 1961 was de organisatie het belangrijkste instrument van de Verenigde Staten voor ontwikkelingshulp in ruim honderd landen. USAID zette zich wereldwijd in voor medische programma’s tegen onder meer aids en malaria, organiseerde grootschalige vaccinatiecampagnes en ondersteunde de publieke gezondheidszorg.
Daarnaast bood het voedsel- en noodhulp bij rampen en conflicten, en ondersteunde het economische ontwikkeling, onderwijs en de versterking van democratische instellingen.
Volgens een recente studie in medisch tijdschrift The Lancet kan het stoppen van USAID leiden tot meer dan 14 miljoen extra doden wereldwijd tegen 2030, onder wie ongeveer 4,5 miljoen kinderen jonger dan vijf jaar.
Wie zegt wat over USAID?
Bronnen: The Washington Post, The Lancet, The Guardian, X- ‘USAID is een criminele organisatie… geen appel met een worm, maar een bal van wormen. En als er geen appel is, moet je het hele ding wegdoen. Tijd dat het sterft,’ schreef Elon Musk als hoofd van het departement DOGE in februari 2025 op X.
- ‘We kregen het bericht dat het voedsel niet meer zou komen — zonder uitleg. Daarna stierven kinderen in onze armen.’ Een lokale hulpverlener in Zuid-Soedan, geciteerd in The Washington Post
- ‘Op basis van onze ervaring op de grond hebben we gezien hoe USAID de capaciteit van lokale gezondheidssystemen versterkte om ziekten als aids, malaria en tuberculose aan te pakken. Het verminderen van die financiering brengt niet alleen levens, maar ook decennialang opgebouwde infrastructuur in gevaar.’ Francisco Saúte, co-auteur van het onderzoek in The Lancet, zegt dat in The Guardian.
- ‘Het leegzuigen van USAID is een farce en een tragedie. Want het is een van de belangrijkste projecten wereldwijd. Jullie werk heeft levens gered en zal dat generaties lang blijven doen.’ Oud-president Barack Obama in een afscheidsvideoboodschap voor USAID-personeel
- ‘Het nieuwe proces zal leiden tot adequaat toezicht en garanderen dat elke bestede belastingdollar bijdraagt aan het bevorderen van onze nationale belangen,’ meldde het State Department – het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken – op vragen van CNN over de toekomst van het hulpprogramma.
EW’s visie: nietsontziende ontmanteling USAID zal nog jaren doordreunen
Door: Bram Hahn, redacteur GezondheidUit de reconstructies die in Amerikaanse media zijn gemaakt van het optreden van Elon Musk als hoofd van het Department of Government Efficieny (DOGE), rijst het beeld op van een nietsontziende fanaticus.
USAID belichaamde alles wat hij verafschuwde aan Amerikaanse overheidsorganisaties: een veel te groot en log apparaat, een schijnbaar bodemloze put voor belastinggeld, nogal linksig wat betreft prioriteiten, en veelal gericht op projecten waarbij het Amerikaanse belang niet voorop stond.
Het is dus niet zo gek dat Musk in USAID een uitgelezen mogelijkheid zag om miljarden te besparen en duizenden in zijn ogen overbodige overheidsbanen te schrappen.
Musks aanpak was kortzichtig
Maar daar vallen allerlei argumenten tegen in te brengen. Bijvoorbeeld dat de Verenigde Staten USAID beslist niet uit louter medemenselijkheid hebben opgezet, maar zeker ook uit strategische belangen, op onder meer economisch en geopolitiek terrein.
Amerika is gebaat bij stabiliteit en economieën die soepel draaien. Dat levert vriendschappelijke banden op in internationaal verband, opent mogelijke afzetmarkten voor Amerikaanse export en leidt tot betrouwbare partners voor import van, bijvoorbeeld, grondstoffen. Kortom, door inzet van de soft power van ontwikkelingshulp kopen de Verenigde Staten ook invloed.
Ook voor de volksgezondheid had USAID een belangrijke rol. Besmettelijke ziekten trekken zich zoals bekend weinig aan van landsgrenzen. Iets wat in Afrika of Azië opduikt, kan zich over de wereld verspreiden. Het is dus nuttig zicht te hebben op epicentra van infectieziekten, kennis te vergaren en te helpen ze in de kiem te smoren.
Bovendien kunnen aanhoudend gebrekkige zorg en epidemieën als cholera leiden tot vluchtelingenstromen, waar de Amerikanen niet bij zijn gebaat.
Musk had voorbeeld kunnen nemen aan dealmaker Trump
Maar zelfs als je vindt dat USAID niet in het belang van Amerika handelde, dan valt de nodige kritiek te leveren op de manier en het tempo waarop Musk USAID de nek omdraaide. Hij deed dat zo abrupt en zonder waarschuwing dat projecten van de ene op de andere dag kwamen stil te liggen.
Musk had een voorbeeld kunnen nemen aan zijn baas Donald Trump, die ook geregeld fel van leer trok en draconische maatregelen aankondigde, bijvoorbeeld op het gebied van handelstarieven of het voldoen aan de NAVO-norm. Maar bij Trump zijn dat manoeuvres om een goede deal te sluiten. Wat Musk deed met USAID heeft meer weg van een rancuneuze sloopcampagne.
USAID bestaat niet meer. De resten zijn ondergebracht bij het State Department. Het budget is teruggeschroefd naar 17 miljard dollar, een daling van ruim 60 procent. De gevolgen van deze kaalslag werden al gauw gevoeld in ziekenhuizen, vluchtelingenkampen en sloppenwijken overal ter wereld. Wat Musk presenteerde als een besparing, zou weleens de geschiedenis in kunnen gaan als een hardvochtige en contraproductieve blunder.
Verdere verdieping: Elon Musk zette met DOGE de zaag in USAID
Bron: The AtlanticDe Verenigde Staten staken veel geld in USAID, jaarlijks circa 40 miljard dollar. Voor 2025 was een budget van rond de 44 miljard dollar voorzien. Maar de bezuinigingen en reorganisaties van DOGE onder leiding van Elon Musk troffen USAID buitengewoon hard.
Musk liet er vanaf het begin geen misverstand over bestaan dat USAID in zijn ogen een criminele en overbodige club was. Hij noemde het een ‘frauduleus kartel’ dat belastinggeld verspeelde en zei over de ambtenaren dat het mensen waren op wie niemand ooit had gestemd.
Hij zag een kans om een enorme kostenpost te elimineren, die bovendien niet handelde volgens het America First-principe. Zijn oplossing: hef de hele club maar op.
‘We hebben dit weekend USAID door de houtversnipperaar gehaald’
In februari stuurde hij per direct 7.000 van de 10.000 medewerkers van USAID met administratief verlof. DOGE verschafte zich toegang tot de volledige digitale infrastructuur van USAID, inclusief e-mails, projectdatabases en planningssystemen. De website van USAID ging uit de lucht.
In een paar weken weken tijd annuleerde Musk meer dan 5.000 contracten, vaak zonder waarschuwing of overleg met lokale partners. Deze annuleringen troffen onder meer levensreddende hiv-medicatie via het PEPFAR-programma, voedselprogramma’s in Soedan, Somalië en Ethiopië, en revalidatiehulp voor oorlogsslachtoffers in Oekraïne.
Volgens het Amerikaanse tijdschrift The Atlantic zei Musk intern over deze operatie: ‘We hebben dit weekend USAID door de houtversnipperaar gehaald.’
Na hevige protesten van onder anderen oud-president George W. Bush zijn weer noodbudgetten vrijgemaakt voor de levering van hiv-medicatie in zeven Afrikaanse landen, maar de meeste andere bezuinigingen zijn doorgezet.
Als sluitstuk werd aangekondigd dat USAID als aparte entiteit zou worden opgeheven, en ondergebracht bij het State Department, het ministerie van Buitenlandse Zaken geleid door Marco Rubio.