Waarom Gaza-berichtgeving zo moeilijk te vertrouwen is

De feiten: Media rectificeren berichten over Israëlische aanvallen bij voedselhulppunt in Gaza

Bron: ABC News

Zondagochtend 1 juni berichtten veel binnen- en buitenlandse media over een Israëlische aanval op Gazanen bij een voedselhulppunt van de Gaza Humanitarian Foundation (GHF) in Rafah, Zuid-Gaza. Het dodental, variërend van 15 tot 31, werd gedurende de dag diverse keren naar boven en naar beneden bijgesteld.

IDF en GHF spraken berichtgeving lokale bronnen uit Gaza tegen

De media baseerden zich op lokale bronnen, waaronder het Hamas-gezondheidsministerie, ziekenhuismedewerkers, ooggetuigen en hulporganisaties als het Rode Kruis.

Israël en de GHF ontkenden dat er zondag door Israëlische soldaten is geschoten bij het voedselhulppunt. Twee dagen later rectificeerden zowel de BBC als The Washington Post hun eerdere berichtgeving.

Dinsdag 3 juni maakte het Hamas-gezondheidsministerie in Gaza opnieuw melding van een incident bij het distributiepunt in Rafah, waarbij 27 hulpzoekenden zouden zijn gedood door Israëlisch vuur. Het Israëlische leger (IDF) erkende ditmaal te hebben geschoten. Alleen verklaarde de IDF dit niet bij (de weg naar) het hulppunt te hebben gedaan, maar zo’n 500 meter daarvandaan.

‘Waarschuwingsschoten’ op ‘verdachten’ die van route afweken

Daar zouden volgens het Israëlische leger ‘diverse verdachten’ van de aangegeven route zijn afgeweken en op dreigende wijze op Israëlische soldaten zijn afgekomen. Na diverse waarschuwingsschoten zouden ze niet zijn gestopt, waarna soldaten schoten op de groep afvuurden. Het IDF ontkent niet daarbij Gazanen te hebben geraakt, maar noemt het dodental dat Hamas noemt ‘overdreven’.

Van beide incidenten zijn (nog) geen beelden die onomstotelijk bewijzen wie er wanneer heeft geschoten, hoeveel doden daarbij vielen en wat de omstandigheden waren.

Wie zegt wat? Conflicterende verklaringen, rectificaties en nader onderzoek

Bronnen: X, BBC, CNN

De Gaza Humanitarian Foundation (GHF) reageerde zondag al snel dat de voedseldistributie ordentelijk was verlopen. De GHF weersprak berichten over tientallen doden en gewonden, die ‘onwaar en gefabriceerd’ zouden zijn. Het IDF liet weten het incident te onderzoeken.
Pas ruim een halve dag later, op zondagavond, gaf het Israëlische leger (IDF) een verklaring waarin het de aantijgingen ‘vals’ noemde en verklaarde niet bij het hulppunt op burgers te hebben geschoten.
Het leger deelde beelden van een beveiligingscamera van de locatie, waarop tijdens het tijdstip van de aanval geen ongeregeldheden waren te zien. De IDF deelde ook een video van Hamas-strijders die in Khan Younis, ruim 4,5 kilometer verderop, Gazanen beschoten die voedselhulp ophaalden.
Dinsdag plaatste The Washington Post op X een rectificatie over zijn berichtgeving van zondag 1 juni. De Amerikaanse krant gaf aan de beweringen van het gezondheidsministerie in Gaza aanvankelijk te hebben vermeld als vaststaand feit, maar gaf later toe die niet zelf te hebben kunnen verifiëren. Ook had The Post naar eigen zeggen de ontkennende verklaring van Israël ‘te weinig gewicht’ gegeven.
De BBC liet dinsdag ook weten eerder een onjuiste video te hebben gedeeld waarop de beschietingen van zondag te zien zouden zijn geweest. De Britse publieke omroep stelde na nader onderzoek vast dat die beelden afkomstig waren uit Khan Younis, en op een ander moment waren gemaakt dan op de bewuste ochtend.
De BBC weersprak echter een uitspraak van Witte Huis-perswoordvoerder Karoline Leavitt dat het hele verhaal onwaar was en daarom zou zijn teruggetrokken. ‘De bewering dat de BBC een artikel heeft verwijderd na het bekijken van beeldmateriaal is volkomen onjuist. We hebben geen enkel artikel verwijderd en staan achter onze journalistiek.’
CNN meldt donderdag op basis van eigen onderzoek dat er zondag wel degelijk op Palestijnen is geschoten, maar dan op ongeveer 1 kilometer afstand van het GHF-punt in Rafah, vóórdat het hulppunt open was.
De Amerikaanse nieuwszender zegt dat verklaringen van ooggetuigen, artsen en militair experts erop lijkt te wijzen dat Israëlische soldaten hebben geschoten, maar voegt toe dat analyses van video’s en in ziekenhuizen aangetroffen kogels hierover geen volledig uitsluitsel kunnen bieden.
Donderdag deelde COGAT, een Israëlische overheidsorganisatie die onder meer humanitaire hulp faciliteert, een geluidsopname waarin een gesprek met een Gazaan te horen zou zijn. Die vertelt aan een COGAT-medewerker dat zondag 1 juni niet tientallen, maar zeven of acht doden zijn gevallen en dat Hamas als eerste kogels afvuurde op de hulpzoekende Palestijnen, voordat de IDF-soldaten reageerden. De authenticiteit van deze opname is niet vast te stellen.

EW’s visie: Wreedheidspropaganda is in Gaza-oorlog beproefde methode

Door: Matthijs van Schie, redacteur Buitenland

In een oorlog is de waarheid het eerste slachtoffer, luidt het gezegde. Tijdens de oorlog in Gaza is dit al vaak bewaarheid. De conflicterende verklaringen over de gebeurtenissen bij het voedselhulppunt in Rafah zijn de nieuwste in een lange reeks van verklaringen die haaks op elkaar staan.

Veel berichten over Gaza-oorlog bleken achteraf onzin

Bij zulke botsende lezingen is de waarheid moeilijk te achterhalen. Maar gedurende de oorlog zijn, naast het immense échte leed, ook genoeg schokkende berichten verschenen die achteraf volledig onwaar bleken. Zoals de claim dat Hamas in Israël tientallen baby’s had onthoofd op 7 oktober, en de vermeende orgaanroof van Gazanen door Israëlische soldaten.

Twee weken geleden zei VN-chef humanitaire zaken Tom Fletcher dat 14.000 baby’s in Gaza binnen 48 uur zouden sterven, een bewering die hij kort daarop moest intrekken omdat die onjuist was.

Wellicht het bekendste voorbeeld van voorbarige berichtgeving is de vermeende Israëlische luchtaanval op het Al-Ahli ziekenhuis, die zo’n vijfhonderd doden zou hebben veroorzaakt. Later bleek het te gaan om een afgeslagen raket uit Gaza zelf, met enkele tientallen doden tot gevolg.

Zulke wreedheidspropaganda is in oorlogen een beproefde methode om de tegenstander in een kwaad daglicht te stellen. Daarbij zijn feiten ondergeschikt aan het bespelen van de publieke opinie. Onafhankelijke media zouden daarom terughoudend moeten zijn in het publiceren ervan voordat de juistheid is geverifieerd.

Hamas is geen betrouwbare bron

Hoewel beide partijen in de Gaza-oorlog zich aan propaganda schuldig maken, nemen gevestigde media beweringen van de Hamas-autoriteiten vaak sneller en met minder voorbehoud over dan die van Israël.

Critici van Israël zullen zeggen dat dit onvermijdelijk is omdat Israël journalisten geen vrije toegang tot Gaza biedt. Die kritiek is legitiem. Tegelijk ontslaat dat media niet van hun verantwoordelijkheid om de motieven van hun bronnen, vooral het Hamas-gezondheidsministerie, in ogenschouw te nemen.

Extra ingewikkeld is dat lokale bronnen die op het oog onafhankelijk zijn, bijvoorbeeld van de Verenigde Naties en hulporganisaties, meestal opereren bij de gratie van Hamas. Dat rekent meedogenloos af met dissidenten en ‘collaborateurs’ in de Gazastrook.

Hulporganisaties ter plaatse zullen uit veiligheidsoverwegingen dus niet snel verklaringen afleggen die Hamas tegenspreken. Denk aan VN-organisatie UNRWA, die al in oktober 2023 een X-bericht verwijderde waarin Hamas werd beschuldigd van het stelen van humanitaire hulp.

Kunnen claims van Israël dan wél zomaar worden vertrouwd? Uiteraard niet. Het land heeft er belang bij zijn optreden te rechtvaardigen en eigen fouten en misdaden onder het tapijt te vegen. Denk aan de veertien door Israëlische soldaten doodgeschoten hulpverleners, die met ambulance en al werden begraven. Israël ontkende dit lang, en bekende in maart pas schuld onder grote internationale druk.

Zorgvuldigheid en scepsis nodig in omgang met álle bronnen

Het onderstreept de noodzaak om wantrouwend te zijn bij verklaringen van de strijdende partijen in de oorlog. Maar terwijl de scepsis tegenover Israël groot is, worden Hamas-claims geregeld zonder voorbehoud doorgeplaatst.

Een goed voorbeeld is de rectificatie van The Washington Post. De krant kwam dinsdag terug op het artikel van zondag waarin direct Israël werd aangewezen als schuldige, op basis van ‘gezondheidsofficials’ (lees: het Hamas-ministerie).

De publieke rectificatie valt te prijzen, maar dergelijke voorbarige berichtgeving wordt meestal niet zo prominent rechtgezet. Zo kunnen Hamas-claims soms urenlang onweersproken miljoenen lezers bereiken voordat hoor en wederhoor is gepleegd. Dat is ook Israël te verwijten, dat geregeld traag reageert en onvolledige of zelfs onjuiste verklaringen geeft.

De Rafah-voedselhulpincidenten bewijzen hoe dicht de ‘oorlogsmist’ (fog of war) voor journalisten is. Dat maakt het ongekend moeilijk om te midden van alle beeldvorming de naakte feiten te achterhalen. Juist daarom is in de omgang met álle bronnen grote zorgvuldigheid en gezonde scepsis noodzakelijk.

Verdere verdieping: Hoe gaat het met Gaza Humanitarian Foundation?

Het nieuwe hulpsysteem van de Gaza Humanitarian Foundation, onder Amerikaanse leiding, is volgens Israël succesvol omdat voedsel rechtstreeks bij Palestijnse burgers terechtkomt en niet kan worden gestolen. Pro-Israëlische accounts, onder meer op X, deelden eerder deze week beelden van blije Gazanen die voedsel komen ophalen.

Kritiek op GHF zal na beschietingen verder aanzwellen

Internationale organisaties, vooral de Verenigde Naties, zijn juist kritisch. Philippe Lazzarini, topman van VN-hulporganisatie UNRWA, spreekt van ‘een aanfluiting’. De kritiek luidt onder meer dat Palestijnen soms lang moeten reizen in gevaarlijke omstandigheden naar de slechts vier voedselhulppunten in Gaza. Vanwege de beschietingen rond de hulppunten zal de internationale kritiek verder aanzwellen.

Na de incidenten rond Rafah van de afgelopen dagen sloot de GHF woensdag en donderdagochtend de distributiepunten, naar eigen zeggen om de veiligheid en toegankelijkheid te verbeteren. In de acht dagen daarvoor zegt de GHF al ruim zeven miljoen voedselpakketten te hebben uitgedeeld.

‘Hamas in zware financiële problemen door blokkade “reguliere” hulp’

Doordat Israël de ‘reguliere’ humanitaire hulp begin maart stopzette, zou Hamas niet langer gestolen noodhulp aan Gazanen kunnen verkopen tegen woekerprijzen om zichzelf te verrijken. Dat meldt de Arabische krant Asharq Al-Awsat. Die schrijft verder dat de terreurgroep in zware financiële problemen verkeert, waardoor intern de onvrede groeit.